Miód: rodzaje i właściwości. Na co pomaga i który jest najzdrowszy?

Miód to jeden z popularniejszych naturalnych produktów spożywczych. Wykorzystuje się go w suplementach diety, produktach leczniczych oraz w przemyśle kosmetycznym. Jego działanie prozdrowotne znane jest od starożytności. Dowiedz się, jak powstaje i jakie właściwości w sobie kryje!

Co to jest miód i jak powstaje?

Miód jest naturalnym produktem pszczelim o słodkim smaku, charakterystycznym zapachu i barwie od jasnokremowej aż po ciemnobrązową. Często stanowi zamiennik zwykłego cukru. Można używać go do wypieków, słodzić nim potrawy oraz napoje. Generalnie można używać go wszędzie tam, gdzie występuje biały cukier. Czym jest tak naprawdę miód i jak powstaje?

Dyrektywa Rady Unii Europejskiej ściśle określa, jakie produkty mogą być nazywane miodem. Miód jest naturalnie słodką substancją produkowaną przez pszczoły miododajne. Powstaje z nektaru roślin, wydzielin żywych części roślin lub wydzielin owadów wysysających żywe części roślin. Zgromadzone surowce są łączone ze specyficznymi substancjami wydzielanymi przez pszczoły, a następnie składane, odparowywane i pozostawiane w plastrach, by mogły dojrzeć.

Jak powstaje miód?

Nektar powstaje w obrębie kwiatów, a miód otrzymany z nektaru nazywa się miodem kwiatowym lub nektarowym. Natomiast wydzielina żywych części roślin to nic innego jak soki dojrzałych owoców, np. malin czy morw, oraz rosa miodowa, która osadza się na kłosach zbóż i traw. Sok roślinny przetworzony przez inne owady (głównie mszyce, czerwce i miodówki) to tak zwana spadź. Substancje pozyskane w ten sposób dają nam finalnie miód spadziowy.

Pszczoły produkują miód, ponieważ stanowi on dla nich pokarm. W związku z tym, że są bardzo pracowite, gromadzą tyle zapasów, ile mają sił i możliwości. Póki rośliny kwitną – pszczoły żywią się nektarem i pyłkiem kwiatowym, jednak kiedy przychodzi późna jesień, miód stanowi ich jedyne pożywienie. Przy każdym miodobraniu pszczelarz musi pozostawić rodzinie pszczelej ok. 4 kilogramów miodu.

Co się dzieje z nektarem lub spadzią zebranymi przez pszczoły?

Zwilżone wydzieliną z gruczołów ślinowych trafiają do wola miodowego, w którym nektar lub spadź wzbogacane są o enzymy i kwasy organiczne. Po przylocie do ula pszczoła przekazuje pożytek (czyli nektar, pyłek i spadź) pszczołom ulowym, które kilkakrotnie wprowadzają go do wola i na nasadę języka, poddając działaniu enzymów i kwasów – ten proces zagęszcza pożytek. Przyszły miód w końcu umieszczany jest w komórkach plastra, gdzie odparowuje – początkowo w zebranym nektarze jest około 80% wody. W procesie zagęszczania jej zawartość jest redukowana do około 18%.

Po 4-5 dniach komórki plastra pokrywane są cienką warstwą wosku – to oznacza, że miód dojrzał. Dalszym procesem przetwarzania miodu zajmuje się pszczelarz z pasieki – to on zna techniki pozyskiwania miodu pszczelego. Miodobranie polega na wydobyciu miodu z plastrów – odwirowuje się go za pomocą miodarki. Następnie za pomocą sit usuwa się wszelkie zanieczyszczenia i pozwala mu się odstać. Następnie rozlewany jest do słoików.

Miód nie jest jedynym produktem wytwarzanym przez pszczoły. Pszczelarz może również pozyskać m.in. pyłek kwiatowy (inaczej zwany pyłkiem pszczelim), wosk, pierzgę, propolis.

Czytaj także:

• Pierzga pszczela: co to jest i jakie ma właściwości? Na co pomaga i jak stosować?
• Pyłek kwiatowy (pszczeli): jakie ma właściwości i jak prawidłowo stosować?

Wiele się mówi o sfałszowanych miodach. Jak zatem poznać prawdziwy miód? Najważniejszym znakiem jest krystalizacja – każdy naturalny miód jej ulega. Oznacza to, że na ściankach słoika powinniśmy zauważyć coś, co przypomina szron. Po otwarciu słoika powinniśmy zaobserwować również delikatny biały kożuszek z pyłków i żywic – to efekt samooczyszczania się miodu, wszelkie pozostałości zanieczyszczeń wytrącają na powierzchni.

Miód – wartości odżywcze

Miód pod względem chemicznym zbudowany jest w 70-80% z cukrów oraz w 10-20% z wody. Zawiera wiele wartościowych składników odżywczych: kwasów organicznych, protein, fenoli, aminokwasów, witamin, mikroelementów. Zawartość składników mineralnych i odżywczych jest zależna od rodzaju miodu oraz czasu i miejsca zbioru. Przyjmuje się średnio, że jedna łyżeczka miodu ma 15 kalorii. Miód często jest polecany jako alternatywa dla cukru. Cukier to przede wszystkim sacharoza – dwucukier, który zawiera jedną cząsteczkę glukozy i jedną cząsteczkę fruktozy. Miód z kolei to głównie dwa cukry proste – glukoza i fruktoza. To sprawia, że miód jest łatwo przyswajany przez nasz organizm. Mimo że ma nieco więcej kalorii (1 łyżeczka cukru to 12 kcal), to jednak jest zdrowszy dzięki bogactwu innych składników, korzystnie wpływających na funkcjonowanie organizmu.

Miód w bardzo łatwy sposób może utracić swoje korzystne właściwości. Pszczele enzymy rozpadają się w temperaturze powyżej 45°C. Dlatego miodu nie warto zalewać wrzątkiem czy bardzo gorącą wodą. Nie wolno go również podgrzewać powyżej temperatury 40°C. W przeciwnym razie straci swoje drogocenne właściwości.

Wartości odżywcze i składniki mineralne miodu pszczelego w 100 g:

Rodzaje miodu i ich właściwości

Powiedzieliśmy już, że miody możemy podzielić na nektarowe i spadziowe, czyli ze względu na to, z czego pszczoły pozyskują surowiec do wytworzenia miodu. W każdej z tych grup można wyróżnić rodzaje, które charakteryzują się konkretnymi właściwościami prozdrowotnymi.

Miody nektarowe

• Miód wielokwiatowy – z nektaru wielu rodzajów kwiatów. Korzystnie wpływa na serce i układ krwionośny, działa wzmacniająco. Warto go stosować w stanach wyczerpania zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Poprawia kondycję włosów, skóry i paznokci.
• Miód lipowy – najpowszechniejszy z polskich miodów. Charakteryzuje się silnym działaniem antybiotycznym, dlatego zaleca się jego stosowanie w trakcie przeziębień, chorób górnych i dolnych dróg oddechowych. Działa napotnie, przeciwkaszlowo i wykrztuśnie. Zmniejsza stany zapalne. Ze względu na obecność olejków eterycznych ma działanie rozkurczające i uspokajające.
• Miód faceliowy – otrzymywany jest z facelii błękitnej. Pomaga w przeziębieniu, korzystnie wpływa na górne drogi oddechowe, przyspiesza proces gojenia się ran. Zaliczany do miodów o niskich właściwościach antybiotycznych.
• Miód gryczany – wyróżniają go ciemna barwa oraz intensywny smak i aromat. Jest jednym z mniej słodkich miodów. Szczególnie poleca się go w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego. Poprawia elastyczność, przepuszczalność i wytrzymałość naczyń włosowatych. Wykazano, że regularne spożywanie miodu gryczanego zwiększa stężenie hemoglobiny we krwi.
• Miód akacjowy – powstaje z kwiatów robinii akacjowej. Pozytywnie działa na układ trawienny, polecany jest przy nadmiernym wydzielaniu soku żołądkowego. Wspomaga leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy. Wpływa na gojenie ran i stan skóry, ponieważ niszczy bakterie takie, jak gronkowce i paciorkowce.
• Miód wrzosowy – ma silne właściwości antyoksydacyjne – ilość substancji przeciwutleniających kształtuje się na poziomie 2,64 mg w 100 g. Polecany jest przede wszystkim w schorzeniach układu moczowego i nerek. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i moczopędnie. Korzystnie wpływa na układ oddechowy. Stymuluje układ odpornościowy.
• Miód nawłociowy – powstaje z kwiatów nawłoci pospolitej lub nawłoci późnej. Charakteryzuje się jedną z najwyższych aktywności antybiotycznych spośród wszystkich miodów. Ze względu na duże ilości rutyny i kwercetyny korzystnie wpływa na układ krwionośny.

• Miód rzepakowy – jeden z najbardziej znanych rodzajów miodu. Dobrze odżywia i regeneruje przemęczony organizm. Ze względu na zawartość boru wpływa na prawidłową budowę kości oraz na pracę tarczycy i śledziony. Działa efektywnie w bakteryjnych zapaleniach dróg oddechowych.
• Miód manuka – pozyskiwany z drzewa herbacianego, pochodzi z Nowej Zelandii. Jego wyjątkowość polega na tym, że zawiera bardzo wysoką zawartość metyloglioksalu (jego stężenie jest między 10 a 50 razy wyższe niż w miodach popularnych w Polsce). Substancja ta ma silne właściwości antybakteryjne, w tym przeciw paciorkowcom, więc uznawana jest za naturalny antybiotyk. Hamuje również namnażanie grzybów i wirusów.
  Czytaj więcej: Miód manuka: właściwości i zastosowanie, jak spożywać i na co pomaga?
• Miód spadziowy możemy podzielić na dwa rodzaje – ze spadzi liściastej lub ze spadzi iglastej. Miody te charakteryzuje ciemnozielona lub ciemnożółta barwa. Mają specyficzny smak, zwłaszcza te ze spadzi iglastej – lekko żywiczny. Miody spadziowe mają silniejsze od nektarowych właściwości przeciwutleniające.
  Czytaj więcej: Miód spadziowy: właściwości, z czego jest i jak rozpoznać? Na co i jak stosować?

Miód – właściwości lecznicze

Jak widać powyżej – miód pszczeli ma dobroczynny wpływ na organizm człowieka. Właściwości antybakteryjne badacze tłumaczą obecnością niewielkich ilości nadtlenku wodoru, który powstaje w wyniku działania enzymów obecnych w miodzie. Powszechnie uważa się, że miód jest naturalnym antybiotykiem – jego właściwości lecznicze rzeczywiście są cenione w świecie medycyny, jednak w dalszym ciągu istnieje zbyt mało badań, które mogłyby potwierdzić słuszność tego stwierdzenia. Niewątpliwie bogactwo kwasów organicznych (bursztynowego, cytrynowego, fosforowego), flawonoidów (mirycetyny, kwercetyny, hesperydyny), enzymów (diastazy, fosfatazy), aminokwasów (kwasu asparginowego i glutaminowego), witamin, składników mineralnych sprawia, że miód pszczeli korzystnie wpływa na funkcjonowanie niemal całego organizmu. Działa wspomagająco w:

• chorobach serca i układu krążenia,
• chorobach przewodu pokarmowego,
• chorobach układu oddechowego,
• chorobach wątroby i dróg żółciowych,
• zaburzeniach układu immunologicznego.

Warto również wspomnieć, że miód i produkty pszczele świetnie sprawdzają się jako składniki kosmetyków – działają odżywczo na skórę i przyspieszają proces gojenia się ran i stanów zapalnych.

Bibliografia:

Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Apikosmetyka. Miód, propolis, pyłek kwiatowy, mleczko pszczele, jad pszczeli, wosk, Warszawa, 2020.

Dyrektywa Rady 2001/110/WE z 20 grudnia 2001 r. odnosząca się do miodu https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2001L0110:20020201:PL:PDF.

Majewska E., Porównanie wybranych miodów pszczelich jasnych i ciemnych, „Nauka Przyroda Technologie” 2009, tom 3, zeszyt 4, s. 1-9.

Bąkowska M., Janda K., Właściwości prozdrowotne wybranych miodów, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2018, 64(3), 147-151.

https://pantabletka.pl/falszywy-miod-jak-rozpoznac/ Dostęp: 20.02.2023.

https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/169640/nutrients Dostęp: 20.02.2023.

https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/173079,miod Dostęp: 20.02.2023.

https://zywienie.abczdrowie.pl/miod-faceliowy Dostęp: 20.02.2023.

https://zywienie.medonet.pl/produkty-spozywcze/substancje-slodzace/miod-nawlociowy-wlasciwosci-lecznicze-i-zastosowanie/b45wxn3 Dostęp: 20.02.2023.

https://www.medonet.pl/zdrowie,miod-manuka—wlasciwosci–zastosowanie,artykul,1726767.html Dostęp: 20.02.2023.