Anyż: gwiazdkowa przyprawa o niezwykłych właściwościach

Czym jest anyż i jak wygląda?

Anyż, a konkretnie biedrzeniec anyż, to jednoroczne zioło, Pimpinella anisum z rodziny Apiaceae. Ta trawiasta roślina, osiągająca do 50 cm wysokości, ma słabo rozgałęzioną owłosioną łodygę, drobne białe kwiaty zebrane w baldachy złożone i małe zielone lub żółte nasiona – bardzo słodkie i aromatyczne, co potwierdzą miłośnicy anyżowej herbatki.

Biedrzeniec rośnie m.in. w Turcji, Iranie, Indiach i Egipcie, gdzie już w starożytności używano go w postaci świeżej lub prażonej do wywarów i regionalnych potraw. Obecnie stosuje się go do produkcji likierów, pieczywa  i wyrobów cukierniczych. Kwitnie od kwietnia do maja.  Zbierany pod koniec sierpnia biedrzeniec anyż zmienia kolor owoców na szarobrunatny. Suszy się go wtedy i młóci ziarna.

A te małe brązowe gwiazdki, które kojarzą nam się z zapachem kompotu gotowanego na Gwiazdkę? Ta świąteczna przyprawa, która tak gwiazdorzy w naszej kuchni to anyż gwiaździsty (gwiazdkowy), pochodzący z wiecznie zielonego drzewa, badianu właściwego (łac. Illicium verum Hook. f.) z rodziny Schisandraceae. Chińska nazwa „ba jiao” (od niej pochodzi słowo badian)  oznacza „ośmiorożny”, w nawiązaniu do owoców  (charakterystyczne ośmioramienne gwiazdki) wypełnionych nasionami. Z anyżu gwiaździstego pozyskuje się kwas szikimowy, wykorzystywany w przemyśle farmakologicznym do produkcji preparatów stosowanych w leczeniu grypy.

Jedyne co łączy badian z biedrzeńcem to to, że oba w swoich olejkach zawierają wspomniany już anetol. W przemyśle używane są dla tych właściwości olejki z obu roślin. Nasiona anyżu gwiazdkowego są brązowe, a biedrzeńca anyżu – szaro-zielone.

Ciekawostką jest podobny do anyżu gwiaździstego anyż japoński znany jako Illicium anisatum czy po prostu Illicium japonicum (w przeszłości funkcjonowała nawet nazwa Illicium religiosum – czczony!). Jego owoce mają mniej anetolu, za to całkiem sporo substancji toksycznych, co w Chinach pozwoliło mu zrobić karierę trutki na szczury.

Anyż: właściwości

Jakie związki kryje w sobie Pimpinella anisum?

Skład chemiczny biedrzeńca jest bogaty. W jego nasionach można znaleźć witaminy z grupy B: pirodyksyny, niacyny, ryboflawiny i tiaminy, a także przeciwutleniacze, witaminy C i A. Mogą występować w nich również minerały: wapń, miedź, potas, żelazo, mangan, magnez i cynk  oraz związki takie jak estragol, p-anisaldehyd, acetofenon i limonen. Za słodki aromat odpowiada lotna substancja zwana anetolem.

Z anyżu pozyskuje się olejek eteryczny, którego głównym składnikiem  jest transanetol. Oprócz tego w olejku występują lipidy, białka, węglowodany, flawonoidy (flawonol, flawon, glikozydy, rutyna, izoorientyna i izowiteksyna i kumaryny (umbelliferon, umbelliprenina, bergapten i skopoletyna).

Przeciwbakteryjne działanie anyżu

Coraz więcej bakterii zyskuje odporność na antybiotyki. Odkryto, że wiele roślin, w tym anyż, może być naturalnym źródłem modulatorów odporności, konkretnie związków fenolowych, szczególnie kwasów fenolowych i metabolitów wtórnych.

Przeciwdrobnoustrojowe właściwości anyżu pozwalają na wykorzystanie go w przemyśle spożywczym jako alternatywny środek konserwujący.

Anyż: zastosowanie

Nasiona zawierają substancje estrogeniczne, które mogą wykazywać działanie podobne do testosteronu, a dodatkowo przez pobudzające właściwości olejku eterycznego, anyż od starożytności uważany jest za naturalny afrodyzjak (m.in. w greckim Ouzo i wódce anyżówce).

Ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną, wykorzystuje się go również do herbatek wywołujących przyrost mleka dla karmiących mam.

Zawarty w eterycznym olejku i nasionach anetol to substancja o właściwościach przeciwbólowych oraz wiatropędnych.  Przy kłopotach z trawieniem często korzysta się z wysuszonych nasion anyżu celem przygotowania naparu, nalewki czy domowego syropu.

Biedrzeniec zmniejsza uczucie sytości i poprawia apetyt.

Anyż w kosmetyce

W kosmetyce anyż jest używany do preparatów redukujących zmarszczki i wygładzających skórę.

Anyż w kuchni

Anyż w kuchni znajduje szerokie zastosowanie. Suszone owoce i świeże listki dodaje się do sałatek, surówek, ziołowych mieszanek i do kiszonych ogórków. Owoce wykorzystuje się jako przyprawę do ciastek (pierników, keksów, miodowników, mazurków), pieczywa, zup, sosów, kapusty czerwonej, soku jabłkowego, przetworów z dyni i powideł śliwkowych, a także do marynat i mięs. Zmielone nasiona można dodać do owsianki lub kawy z mlekiem.

Anyż – kiedy nie stosować?

Kobiety w ciąży i dzieci do 12 roku życia powinny ograniczać przyjmowanie anyżu. Nie należy go także stosować przy nieżycie żołądka, jelit, chorobach wrzodowych i nadwrażliwości na olejek anyżowy.