Żywność funkcjonalna: definicja i przykładowe produkty

Żywność ekologiczna, BIO, przetworzona, modyfikowana genetycznie, konwencjonalna… Rodzajów żywności jest wiele, a ich nazwy często nic nam nie mówią. Byście mogli nie pogubić się w gąszczu haseł i wiedzieć dokładnie, co kryje się pod daną etykietą – przybliżamy Wam raz na jakiś czas tematy związane z szeroko pojętym żywieniem. Dzisiaj odkryjemy, czym jest żywność funkcjonalna! Zapraszamy do lektury.

Czym jest żywność funkcjonalna?

Gdybyśmy chcieli określić jednym zdaniem, czym jest żywność funkcjonalna, ograniczylibyśmy się do stwierdzenia, że to rodzaj żywności, której korzystny (leczniczy) wpływ na zdrowie został udokumentowany. Termin wywodzi się z kultury Wschodu, która w tradycyjnej medycynie często traktuje pokarm jak lek. Dlatego też największym rynkiem żywności funkcjonalnej są Japonia i Chiny. W Europie badania na tym rodzajem pożywienia zaczęły się w połowie lat 90. XX wieku. Żywność funkcjonalną możemy podzielić na dwie grupy: konwencjonalną i modyfikowaną technologicznie.

Ta pierwsza to produkty naturalne o szczególnych właściwościach i wpływie na organizm. Druga grupa poddawana jest modyfikacjom wzmacniającym jej działanie prozdrowotne. Istnieje szereg rozwiązań, które można zastosować. Gotowy produkt można wzbogacić o substancje bioaktywne. Można poddać produkt usunięciu określonych szkodliwych substancji, np. cholesterolu, cukru, soli, lub obniżeniu zawartości tłuszczu. Przykładem żywności funkcjonalnej modyfikowanej technologicznie mogą być produkty liofilizowane, w formie koncentratów lub proszków.

Żywność funkcjonalna powinna być wytwarzana z naturalnych składników. Powinna pachnieć, smakować i wyglądać jak normalne jedzenie.

Produkty tego typu dostarczają niezbędnych składników odżywczych, a dodatkowo wykazują działanie lecznicze lub zapobiegające chorobom. Oddziaływanie produktów na organizm musi być udokumentowane badaniami klinicznymi z udziałem ludzi.

Żywność wzbogacona a funkcjonalna

Warto rozróżnić pojęcia żywności funkcjonalnej i żywności wzbogaconej, ponieważ nie są one tożsame.

Żywność wzbogacona (inaczej suplementowana) powstaje poprzez dodanie składników biologicznie aktywnych w celu uzupełnienia powstających w procesie produkcji strat substancji odżywczych. Oznacza to, że np. soki, mleko, mąkę uzupełnia się witaminami, które zostają utracone podczas obróbki.

Żywność funkcjonalna natomiast jest naturalna, dodatkowo wzbogacona o składniki, które korzystnie wpływają na funkcjonowanie organizmu, poprawiając stan zdrowia lub chroniąc przed konkretną chorobą.

Przykłady żywności funkcjonalnej i ich właściwości

Żywność funkcjonalną możemy podzielić ze względu na jej właściwości lub ze względu na to, dla której grupy docelowej została stworzona. Niektóre pokarmy stworzone są dla konkretnych osób i szczególnych potrzeb ich organizmów. Produkty te dobierane są składem i formą, w jakiej mają być podawane. Wśród nich możemy wyróżnić żywność funkcjonalną dla sportowców, niemowląt, seniorów (czytaj też jak powinna wyglądać dieta seniora?), osób zmagających się z chorobami (np. dla osób po chemioterapii).

Pod względem określonych właściwości wśród żywności funkcjonalnej możemy wyróżnić m.in.:

• żywność probiotyczną,
• żywność niskocholesterolową,
• żywność ze sterolami,
• żywność z kwasami omega-3,
• żywność wysokobłonnikową,
• żywność niskosodową,
• żywność o działaniu energetyzującym.

Żywność probiotyczna

Żywność probiotyczna zawiera żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej, które działają korzystnie na naturalną florę układu pokarmowego, ułatwiają trawienie, wzmacniają odporność. Wiążą również cholesterol, zmniejszając jego stężenie, a co za tym idzie – minimalizują ryzyko wystąpienia miażdżycy. Żywnością, w której naturalnie występują szczepy bakterii o działaniu probiotycznym, są fermentowane produkty mleczne: jogurt, kefir, zsiadłe mleko.

Warto zaznaczyć różnicę między probiotykami a prebiotykami. Te drugie to nietrawione składniki pożywienia, które stymulują rozwój dobrych bakterii w jelicie grubym. Zalicza się do nich m.in. nietrawioną skrobię, pektyny, gumę guar czy inulinę (czyli błonnik z korzenia cykorii).

Żywność niskocholesterolowa i żywność ze sterolami

W procesie technologicznym można zmniejszyć zawartość cholesterolu. Powstają majonezy o zmniejszonej zawartości tego składnika, w których żółtka jaja kurzego zastępuje się odpowiednim emulgatorem. W smarowidłach do pieczywa część masła zastępuje się olejami roślinnymi – rzepakowym, słonecznikowym czy oliwą z oliwek. Dzięki temu powstaje żywność wspomagająca obniżanie poziomu cholesterolu.

Sterole to roślinne związki chemiczne, które obniżają stężenie cholesterolu we krwi i zmniejszają ryzyko wystąpienia miażdżycy. Ze względu na to, że ilość steroli w diecie jest bardzo niska, dodaje się je do margaryny, serków, jogurtów. Takie produkty mogą dobrze służyć w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego.

Żywność z kwasami omega-3

Kwasy omega-3 wpływają korzystnie na pracę mózgu. Wykorzystuje się je w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia. Obniżają poziom trójglicerydów i złego cholesterolu. Naturalnym źródłem omega-3 są tłuste ryby, orzechy włoskie, nasiona lnu. Kwasy te są bardzo nietrwałe i utleniają się pod wpływem światła. Wzbogacana nimi najczęściej żywność funkcjonalna to margaryna i mleko.

Żywność z wysoką zawartością błonnika

Obecność błonnika w diecie zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy, kamicy żółciowej, nowotworu jelita grubego. Błonnik oczyszcza organizm z toksyn, korzystnie wpływa na pracę jelit, m.in. zapobiega zaparciom. W pieczywie zwiększa się ilość błonnika poprzez dodanie otrąb czy suszonych śliwek.

Chcesz wiedzieć więcej o błonniku? Błonnik: czym jest, jakie są rodzaje i w jakich produktach jest go najwięcej.

Jak kupować żywność funkcjonalną?

Trzeba pamiętać, że żywność funkcjonalna nie zastępuje zróżnicowanej diety. Aby rzeczywiście kupić żywność funkcjonalną – czytajmy etykiety (jak prawidłowo czytać etykiety?). Producent powinien zamieścić informacje dotyczące spodziewanych efektów. Powinien poinstruować, jaką porcję produktu mamy przyjmować i przez jaki czas, by osiągnąć spodziewany skutek. Ważne też jest potwierdzenie na etykiecie, że produkt przeszedł badania kliniczne.