Pyłek kwiatowy (pszczeli): jakie ma właściwości i jak prawidłowo stosować?

Czym jest i jak powstaje pyłek pszczeli?

Pyłek jest zbierany przez pszczoły z kwiatów, mieszany z niewielką ilością śliny lub nektarem, formowany w kuleczki i przenoszony na odnóżach (inna nazwa: obnóża pyłkowe). Zależnie od tego, z jakiej rośliny pochodzi pyłek, jego powierzchnia może być chropowata, haczykowata lub lepka itp. Kolor pyłku również różni się w zależności od kwiatów, z których jest pobierany. Głównie bywa żółty i utrzymany w odcieniach tej barwy, ale może też być biały lub czarny [1]. Używany był jako suplement diety od setek lat. Nazywano go ambrozją bogów i fontanną młodości. Zawiera niemalże wszystkie niezbędne do rozwoju człowieka substancje. Jakie ma właściwości i jak spożywać pyłek pszczeli?

Sprawdź też: Co to jest i na co pomaga pierzga pszczela?

Pyłek pszczeli: właściwości i działanie

Analizując i badając odżywcze oraz terapeutyczne walory pyłku pszczelego, odkryto właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, chemoprewencyjne i przeciwnowotworowe, przeciwko promieniowaniu, jak również właściwości ochronne dla wątroby.

W ziarnach pszczelego pyłku kwiatowego, pochodzącego z różnych gatunków roślin, stwierdzono obecność ponad 250 substancji. Do ich zasadniczych grup zalicza się białka i aminokwasy, lipidy i kwasy tłuszczowe, cukry, związki fenolowe, witaminy oraz biopierwiastki [2].

Pyłek pszczeli wielokrotnie i dokładnie analizowano pod względem składu, jednak nadal nie da się go zsyntetyzować w warunkach laboratoryjnych. Do dzisiaj nie udało się zidentyfikować wszystkich jego składników. Być może właśnie te związki są odpowiedzialne za spektakularne właściwości pyłku kwiatowego [3].

Pyłek kwiatowy: skład i wartości odżywcze

Białko

Pyłek pszczeli zawiera więcej białka niż jakikolwiek produkt odzwierzęcy, w tym wszystkie aminokwasy egzogenne oraz wolne aminokwasy [2]. Pyłek kwiatowy ma więcej aminokwasów niż jajko w tej samej masie i 50% więcej białka niż chuda wołowina. W białku pyłku kwiatowego znajdują się następujące frakcje: albuminy (35,4% w odniesieniu do całości białka), globuliny (18,9%), gluteliny (18,6%), prolaminy (21,8%) i inne białka (m.in. enzymy – 5,3%). Pyłek kwiatowy zawiera wszystkie aminokwasy niezbędne do budowy białka ludzkiego Dostarcza również kwasów nukleinowych DNA i RNA, które m.in. poprawiają odporność u pacjentów hospitalizowanych [4].

Tłuszcze

We frakcji kwasów tłuszczowych występuje 9 kwasów, w tym 6 kwasów nasyconych (ich ogólna zawartość wynosiła 30,2%) oraz 3 kwasy nienasycone: oleinowy, linolowy i α-linolenowy – w łącznej ilości 64,4%. Kwas linolowy i linolenowy (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT) muszą być dostarczane do organizmu człowieka z zewnątrz, wraz z pożywieniem. Są niezbędne do budowy błon komórkowych, zapewniają ich prawidłowe funkcjonowanie, zapobiegają zakrzepom krwi w naczyniach, obniżają ciśnienie tętnicze krwi i poziom cholesterolu w surowicy krwi. We frakcji lipidowej pyłku kwiatowego kwasy tłuszczowe stanowią większość, można więc przyjąć, że jest to bogate źródło NNKT.

Pyłek kwiatowy zawiera fosfolipidy, takie jak lecytyna. Fosfolipidy hamują odkładanie lipidów w hepatocytach, zabezpieczając organizm przed hepatozą (czynnościowym zaburzeniem wątroby), a tym samym przed rozwojem miażdżycy. Dzięki obecności fitosteroli pyłek kwiatowy wykazuje działanie estrogenne, stymulując procesy tworzenia i dojrzewania komórek jajowych u zwierząt i ludzi. Obecność w pyłku kwiatowym β-sitosterolu – antagonisty cholesterolu – może wspomagać przeciwmiażdżycowe działanie tego produktu pszczelego [2].

Węglowodany

Pyłek kwiatowy zawiera cukry zarówno proste, jak i złożone. Ogólna zawartość węglowodanów w pyłku kwiatowym jest mocno uzależniona od kwiatów, z których pszczoły zbierają pyłek, i kraju jego pochodzenia. Większość węglowodanów stanowią cukry proste, głównie glukoza i fruktoza. Wśród węglowodanów złożonych wymienia się dekstryny, skrobię, celulozę i polleninę (składnik zewnętrznej okrywy ziarna pyłku – egzyny) [5]. Pyłek kwiatowy jest też źródłem błonnika – na 100 g pyłku 22,4 g to celuloza, błonnik nierozpuszczalny.

Witaminy i składniki mineralne

Pyłek kwiatowy zawiera co najmniej 18 witamin (prowitamina A, ryboflawina, tiamina, niacyna, pirydoksyna, kwas pantotenowy, witaminy D, E, K, H, kwas foliowy, rutyna, kwas askorbinowy, inozytol, cholina), 22 aminokwasy (w tym egzogenne, czyli takie, których organizm człowieka nie jest w stanie sam wyprodukować), 25 składników mineralnych (P, Ca, K, I, Zn, Cu, Na, Hg, Mg, Cl, Mn, Se, Mo, Si, B, Ti), 25% białka, 14 kwasów tłuszczowych (w tym stosunkowo spore ilości kwasu linolowego) i 11 enzymów.

Ponadto pyłek kwiatowy zawiera sole mineralne. Nawet najlepsze multiwitaminy nie mają większej zawartości składników odżywczych od pyłku kwiatowego [6].

Związki fenolowe występujące w pyłku kwiatowym wykazują pełne spektrum oddziaływania biologicznego na organizm – m.in. wzmacniają naczynia włosowate, mają właściwości przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe, przeciwutleniające, żółciopędne, moczopędne i przeciwnowotworowe, a także ochraniają przed promieniowaniem jonizującym.

Wśród flawonoidów na największą uwagę zasługuje rutyna (pyłek kwiatowy jest najlepszym źródłem tej witaminy, szczególnie polskiego [1] pochodzenia), która pomaga wzmocnić naczynka krwionośne (naczynia włosowate). W pyłku pszczelim znaleźć można także antocyjanidyny, katechiny, kwasy fenolowe oraz związki triterpenowe.

Tabela 1: Wartość odżywcza pyłku pszczelego [2]

Pyłek pszczeli: właściwości lecznicze

Pyłek kwiatowy ma działanie hipolipidemiczne [7], dzięki czemu może być używany w hiperlipidemii i miażdżycy. U osób niereagujących na leki przeciwmiażdżycowe obniża poziom tłuszczy i cholesterolu we krwi oraz poziom trombocytów, zmniejszając zdolność płytek krwi do agregacji, a także hamuje zmiany miażdżycowe. Spożywanie pyłku przez osoby starsze może obniżać ciśnienie krwi i poprawiać funkcjonowanie naczynek krwionośnych w mózgu. Pyłek kwiatowy uszczelnia naczynka krwionośne, przeciwdziała obrzękom oraz wspomaga kurczliwość mięśni gładkich, szczególnie układu moczowego [8].

Polifenole, w szczególności flawonoidy i kwasy fenolowe zawarte w pyłku kwiatowym, mają właściwości detoksykacyjne i ochronne dla wątroby. Substancje te, wspólnie z kwasami tłuszczowymi i fitosterolami, wykazują także działanie przeciwzapalne porównywalne do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, jak naproksen [9].

Spożywanie pyłku kwiatowego poleca się w przewlekłych stanach zapalnych, poza tym usprawnia układ immunologiczny, czyli poprawia odporność, a flawonoidy i kwas fenolowy w pyłku kwiatowym są odpowiedzialne również za działanie antybiotyczne przeciwko szeregowi bakterii Gram+ i Gram- oraz drożdżom Candida albicans [10]. Pyłek kwiatowy ma także działanie antyalergiczne – poprzez inhibicję wydzielania histaminy, odpowiedzialnej za reakcję alergiczną [11]. Może być również używany w leczeniu ran pooparzeniowych.

Ze względu na wysoką zawartość niezbędnych aminokwasów, witamin i bioelementów pyłek bywa pomocny w zwiększaniu masy ciała u pacjentów niedożywionych. Dzięki jego wartości odżywczej stanowi świetny suplement, reguluje metabolizm i poprawia apetyt. Jest zalecany w okresach rekonwalescencji, po operacjach oraz u osób ciężko pracujących fizycznie i umysłowo. Pyłek kwiatowy pomaga przywrócić siły po intensywnym wysiłku fizycznym i usprawnia funkcje umysłowe, takie jak: pamięć, uczenie się, myślenie, rozumienie, koncentracja. Podnosi również odporność [12].

Od dawna znany jest pozytywny wpływ pyłku kwiatowego na prostatę. Działa leczniczo nie tylko w stanach zapalnych, lecz także we wczesnych stadiach nowotworu. Ma potencjalnie działanie chemoprewencyjne. Suplementowany, może wzmocnić działanie leków, co pozwala na zmniejszenie ich dawki [13]. W nowotworze piersi i menopauzie łagodzi również takie objawy jak uderzenia gorąca. Pyłek pszczeli wspomaga płodność – zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.

Pyłek kwiatowy, suplementowany z antydepresantami, pozwala na zredukowanie dawek leków i szybszą poprawę stanu zdrowia. Szczególnie dobre wyniki osiągane są u ludzi starszych – powracają humor i chęć do życia oraz poprawia się sprawność fizyczna, dlatego warto włączyć pyłek kwiatowy do diety osoby starszej. Pyłek wspiera też wydolność mentalną i wzmacnia układ nerwowy osłabiony przez stres oraz przemęczenie.

Pyłek kwiatowy w kosmetyce [14]

Jakie jest zastosowanie pyłku kwiatowego w kosmetyce? Można go stosować do samodzielnego wytwarzania kosmetyków, np. balsamów i maseczek. Wykorzystywany jest także przemysłowo w kremach o działaniu odżywczym i nawilżającym. Znacznie popularniejszy w kosmetyce jest ekstrakt z pyłku kwiatowego używany do produkcji: kremów, balsamów, toników, maseczek, odżywek, szamponów, mleczek i śmietanek.

Kosmetyki z ekstraktem pyłku pszczelego mają działanie: odnawiające (biostymulujące), odżywczo-odnawiające, nawilżające, likwidujące rozszerzone naczynia krwionośne twarzy i ciała, a także wygładzające (spłycające) zmarszczki skóry twarzy, szczególnie pod oczami, oraz kojące i tonizujące na skórę powiek. Poza tym produkowane są z niego też kremy regenerujące do dłoni i stóp.

Z pyłku kwiatowego wytwarzane są również kosmateucyki (kosmetyki lecznicze), np. do leczenia niektórych chorób skóry twarzy i głowy. Kosmateucyki z pyłkiem kwiatowym i jego ekstraktem służą do leczenia trądziku pospolitego (infekcja bakteryjna) i łupieżu łojotokowego (infekcja grzybicza) oraz do zapobiegania im.

Bibliografia:

1. Kędzia B. i wsp., Ocena przeciwzapalnego działania propolisu i pyłku kwiatowego, XXXII Naukowa Konferencja Pszczelarska, Puławy 1999, str. 34–35.

2. Kędzia B., Skład chemiczny i adaptogenne działanie pszczelego pyłku kwiatowego, cz. I: Skład chemiczny, „Postępy Fitoterapii” 2008, nr 1, str. 47–58.

3. The Use of Bee Pollen as a Superfood, dostęp online na: http://www.mercola.com/article/diet/bee_pollen.htm.

4. Kemen M., Senkal M., Homann H.H., Mumme A., Dauphin A.K., Baier J., Windeler J., Neumann H., Zumtobel V., Early postoperative enteral nutrition with arginine-omega-3 fatty acids and ribonucleic acid-supplemented diet versus placebo in cancer patients: an immunologic evaluation of Impact, „Critical Care Medicine” 1995, nr 23 (4), str. 652–659.

5. Kalinina I.G., Rol pylcy (obnóżki) w apiterapii, materiały III Zizdu Apiterapewt Ukrainy, Charkiw: Zołoti Storinki, 2006, str. 315–322.

6. Nutritional Analysis of Bee Pollen, dostęp online na: https://www.thesuperfoods.net/bee-pollen/nutritional-analysis-of-bee-pollen.

7. Kassyanenko V., Komisarenko I., Dubtsova E., Influence of honey, pollen and bee bread on serum cholesterin of patients with pathological lipid metabolism, [w:] Beekeeping, Apitherapy and Life Quality, International Industrial Academy, Moskwa 2010, str. 81–82.

8. Akusheva E., Pollen and bee bread: physico-chemical properties. Biological and pharmacological effects. Use in medical practice, [w:] Rakita D., Krivtsov N., Uzbekova D.G. (red.), Theoretical and Practical Basics of Apitherapy, RosZdrav, Riazań 2010, str. 84–97.

9. Pascoal A., Rodrigues S., Teixeira A., Feás X., Estevinho L.M., Biological activities of commercial bee pollens: antimicrobial, antimutagenic, antioxidant and anti-inflammatory, „Food and Chemical Toxicology” 2014, nr 63, str. 233–239.

10. Erkmen O., Ozcan M.M., Antimicrobial effects of Turkish propolis, pollen, and laurel on spoilage and pathogenic food-related microorganisms, „Journal of Medicinal Food” 2008, nr 11 (3), str. 587–592.

11. Ishikawa Y., Tokura T., Nakano N., Hara M., Niyonsaba F., Ushio H., Yamamoto Y., Tadokoro T., Okumura K., Ogawa H., Inhibitory effect of honeybee-collected pollen on mast cell degranulation in vivo and in vitro, „Journal of Medicinal Food” 2008, nr 11 (1), str. 14–20.

12. Nechaeva N., Changes of Functional and Sport Medicine after Intake of Bee Products, Ryazan State Medical University, Riazań 2009.

13. Wan Adnan, Wan Omar, Nur Asna, Azhar Nurdianah, Harif Fadzilah, Nik Nur Syazni, Nik Mohamed Kamal. Bee pollen extract of Malaysian stingless bee enhances the effect of cisplatin on breast cancer cell lines, „Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine” 2016, t. 6, nr 3, str. 265–269.

14. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Skład i właściwości biologiczne pyłku kwiatowego zbieranego przez pszczoły ze szczególnym uwzględnieniem możliwości zastosowania go w kosmetyce, „Post. Fitoter.” 2016, nr 17 (2), str. 130–138.