Bazylia: właściwości i wartości odżywcze. Zastosowanie nie tylko w kuchni!

Co to jest bazylia?

Zgodnie z przesądem jej listek noszony w portfelu skłania los do utrzymania nas w dostatku. Bazylia – na dźwięk tego słowa czujemy od razu charakterystyczny zapach kojarzący się z daniami kuchni włoskiej. W towarzystwie rozmarynu, tymianku, szałwi, mięty pieprzowej, cząbru i majeranku tworzy popularną mieszankę ziół prowansalskich.

Znamy ją w formie suszonej, ale coraz częściej próbujemy samodzielnie hodować na parapecie tę jednoroczną roślinę z rodziny jasnotowatych (Labiatae), której słodkie pachnące listki dodajemy do kanapek, wykorzystując też mniej lub bardziej świadomie zdolność bazylii do odstraszania owadów. Niektórzy hodują kupione w doniczce krzaczki po prostu dla ozdoby.

Bazylia pospolita (Ocimum basilicum) kwitnie na przełomie lipca i sierpnia i rośnie do wysokości 60 cm. Potocznie nazywana jest bazylią wonną, bazylkiem ogrodowym, bazylijką zwyczajną, balsamem lub bazyliszką polską.

Historia bazylii

Zanim bazylia podbiła cały świat, występowała przede wszystkim na Środkowym Wschodzie, południu Azji i w Afryce. W Starożytnej Grecji istniało przekonanie, że jedynie król może zerwać bazylię, stąd jej nazwa -βασιλεύς –basileus, czyli król. Z kolei Rzymianie talizmanem z bazylii (Basilescus) odstraszali bestię, bazyliszka. Według apokryfów bazylia wyrosła przy grobie Chrystusa, kiedy zmartwychwstał.

Przypisywano jej mnóstwo mocy. We Francji poświęcona patronce ogrodników, świętej Annie, w Indiach bogom Wisznu i Krisznie (w sądach hinduskich, jak u nas na Biblię, przysięgi składano na bazylię!), na Haiti bogini miłości Erzulie – bazylia podbiła wielkie kultury  tajemną mocą swoich właściwości. Uznawana była na przykład za afrodyzjak, podobnie jak lubczyk. W Europie pojawiła się za Aleksandra Macedońskiego, a do Polski trafiła w XVI wieku.

Gatunki bazylii

Najbardziej znanym gatunkiem bazylii jest wspomniana już bazylia pospolita, o słodko-pikantnym smaku, intensywnie zielonych liściach (większe są zaokrąglone, świeże ostro zakończone) i oczywiście mocnym zapachu, nieraz w opisie porównywanym do zapachu goździków. Poniżej przedstawiamy listę mniej znanych gatunków:

• Bazylia czerwona (Ocilim Basilicum) różni się od pospolitej kolorem. Nie jest jednak jaskrawo czerwona, jej liście przypominają barwą czerwoną kapustę – to głęboki odcień ciemnego ciepłego fioletu.
• Bazylia cynamonowa (Ocimum Basilicum Cinamoni) ma mocny cynamonowy zapach, dzięki czemu jej liście – świeże lub suszone – trafiają do dań mięsnych, sałatek warzywnych i owocowych ciast.
• Bazylia cytrynowa (Ocimum Basilicum Citriodora) ma długie jasnozielone liście o miłym cytrynowym aromacie, co wykorzystuje się w sałatkach, masłach ziołowych, dań z owoców morza i przede wszystkim – w przyprawieniu octu i oliwy. Na bazie takiej właśnie „cytrusowo-bazyliowej” oliwy powstaje tradycyjne włoskie pesto. Ten gatunek bazylii zawiera witaminy K, C i A oraz żelazo, potas, mangan, magnez, wapń i błonnik pokarmowy.
• Bazylia grecka (Ocimum basilicum var minimum) o drobnych, jasnozielonych liściach ma mocny, pikantny smak. Podobnie jak bazylię cytrynową, wykorzystuje się ją do przyprawiania sosów i sałatek.

Właściwości bazylii

Bazylia posiada wiele cennych właściwości. Może wspomagać funkcjonowanie układu trawiennego i przyswajanie składników odżywczych przez organizm. Często stosuje się ją przy wzdęciach, wymiotach i nudnościach, a także przy braku apetytu, ponieważ pobudza wydzielanie soków żołądkowych.

Ma też korzystny wpływ na działanie układu nerwowego – podobnie jak melisa może pomóc przy bezsenności, nadpobudliwości czy obniżonym nastroju. Ze względu na tę „moc uspokajania” doniczki z bazylią stanowią praktyczny wystrój gabinetów terapeutycznych.

Bazylia może też łagodnie obniżyć wysoką gorączkę; rozgrzewa organizm; jej przeciwzapalne właściwości od setek lat wykorzystywano przy przeziębieniach.

Wartości odżywcze bazylii

Bazylia zawiera wiele cennych substancji, takich jak cyneol, garbniki, flawonoidy, olej tłusty bogaty w oksykwasy tłuszczowe (kwas trionowy). Występują w niej również minerały: sód, potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź i mangan oraz witaminy: A, beta karoten, E, C, B2, niacyny, B6 i kwas foliowy.

Do czego dodawać bazylię w kuchni?

Można dodawać jej do lodów, likierów i czekolady, nacierać nią mięsa i aromatyzować ocet winny. Jest podstawowym składnikiem pesto – pysznego włoskiego sosu. Świeżymi liśćmi dekorujemy zupy, zapiekanki, dania z makaronem, dodajemy ich do sałatek oraz dań włoskich, a także ryb i mięs. Pamiętajmy, aby przyprawić bazylią nasze danie pod koniec gotowania, aby zachować moc jej smaku.

Zastosowanie bazylii nie tylko w kuchni

Na spodzie listków bazylii znajdują się gruczoły odpowiedzialne za wytwarzanie olejku eterycznego. Jest on używany do produkcji kosmetyków (perfumy i mydło). Bazylia może też przyspieszyć regenerację skóry – sok ze świeżych liści przynosi ulgę przy ukąszeniach przez komary (sam zapach tej rośliny może nas zresztą uchronić przed ukąszeniami; jak pisaliśmy wcześniej, krzaczek na parapecie skutecznie odstraszy owady).